Одақсыз отыз жыл

Биыл Қазақстан Республикасы тәуелсіздіктің 30 жылдығын атап өтті. Осы уақыт ішінде көп жағдайды бастан өткердік. Мұның бәрі ресми құжаттар мен ақпарат құралдары жарияланымдарында көрініс тапты. Біз де отыз жылда бастан кешкен оқиғалар мен тарихи құбылыстарды еске түсіргіміз келді. Ендеше тәуелсіздік тарихын бірге парақтайық…

12 қазанда Қазақстанға Ресейдің сол кездегі Президенті Борис Ельцин ресми сапармен келді. Күн тәртібінде саудаэкономикалық ынтымақтастықты дамыту, Қазақстан-Ресей шекарасын делимитациялау және «Байқоңыр» кешенін пайдаланғаны үшін жалдау ақысы мәселелері болды. Алты сағатқа созылған Алматыдағы кездесу сәтті өтті: Ельцин Нұрсұлтан Назарбаевпен келіссөздер жүргізіп, бірқатар құжаттарға қол қойып, Қазақстан Президентіне Андрей Первозванный орденін табыстады.

9 маусымда Астананың Қазақстанның елордасы ретіндегі ресми тұсаукесері өтті. Елбасы өзінің «Еуразия жүрегінде» атты кітабында бұл атау оның басына түнгі сағат 2-де келгендігін жазған: «Елорданың атын өзгерту мәселесі мені көп толғандырды. Бір түнде ойыма «Астана» деген атау келді. Қазақ тілінде де, орыс және ағылшын тілдерінде де өте әдемі естіледі».

Нагано Олимпиадасында Қазақстан 2 қола медальды қанжығалады – Владимир Смирнов пен Людмила Прокашева.

1999 жыл. 10 қаңтарда Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан Президенті болып қайта сайланды. Оған сайлаушылардың 79,78 пайызы дауыс берді. Екінші орынға коммунист және Жоғарғы Кеңестің бұрынғы спикері Серікболсын Әбділдин 11,7 пайызбен жайғасты.

Михаил Егоров пен Мелитон Кантария 1945 жылы Рейхстагқа қызыл жалаумен бірінші болып кірмегені белгілі еді. Бірақ Сталин режимі тарихқа өзгерту енгізді. Кеңестік насихат бұл мифке 50 жылға жуық уақыт бойы  сеніп келді. Шын мәнінде, Рейхстагқа ту тіккендер – 20 жастағы лейтенант қазақ Рақымжан Қошқарбаев пен 19 жастағы Григорий Булатов болды. 1999 жылы Президент Назарбаев Рақымжан Қошқарбаевқа «Халық Қаһарманы» атағын берді. Батырдың құрметіне көшелер мен ауылдар аталды.

Қаржы жүйесіне қаражат тарту үшін Ұлттық Банк коммерциялық банктер салымшылары таратылған жағдайда олардың мүдделерін қорғау үшін жеке тұлғалардың салымдарына кепілдік беру (сақтандыру) қорын құрды.

2000 жыл. Көне Түркістан – ЮНЕСКО тізіміндегі Бүкіләлемдік Мәдени мұра нысаны. Сондықтан оның 1500 жылдығына арналған мерекелік ісшаралар онымен келісілуі керек еді. Иә, мерейтой 1998 жылы болды, бірақ үкімет ЮНЕСКО-ға 2000 жылы Түркістанға көңіл бөлу туралы өтініш білдірді. Іс-шараның орталық нысаны 1103-1166 жылдары өмір сүрген ұлы әулие мен сопылық уағыздаушы Қожа Ахмет Ясауи кесенесі болды. Түркістанның мерейтойына 2,15-тен 2,5 миллиардқа дейін теңге жұмсалды. Мемлекет 738 миллион теңге бөлді. Қалған қаражатты ұлттық компаниялар мен меценаттар ұсынды.

Тамыз айында Норвегияның үлгісі бойынша Қазақстанда болашақ ұрпақтың пайдалануына, экономиканы тұрақтандыруға және мемлекеттік кірістер мен шығыстардың табиғи қазбаларға әлемдік бағаның болжап болмайтын секірулерінен тәуелділігін төмендетуге арналған Ұлттық қор құрылды.

Тәуелсіз Қазақстан тарихында Сиднейде өткен екінші Олимпиада медаль көрсеткіші бойынша дебюттік ойындарға ұқсас болды: 3 алтын және 4 күміс жүлде. 20 жастағы Бекзат Саттархановтың 57 келіге дейінгі салмақ дәрежесіндегі жеңісі тарихта алтын әріптермен жазылды.

Президенттің Жарлығымен 2000 жыл Мәдениетті қолдау жылы болып жарияланды. ТМД-ның ең ірі театрларының бірі және Алматының көрікті жерлерінің бірі – Абай атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық опера және балет театрын қайта құру аяқталды. Ауқымды жұмыстар 1995 жылы басталған: әдеттегі сәулеттік келбеті сақталды, көрермендер орындарының саны артты.

28 наурызда Шәкен Айманов атындағы «Қазақфильм» ұлттық компаниясы, қазақ Кинопрокатының Ұлттық продюсерлік орталығы және Мемлекеттік Кинофильмофонд құрылды.

10 қазанда Астанада Қазақстан, Беларусь, Ресей, Тәжікстан және Өзбекстан көшбасшылары Еуразиялық экономикалық қоғамдастық құру туралы шартқа қол қойды

Еуразиялық экономикалық қоғамдастық 1995 жылы құрылды, бірақ жоба қағаз жүзінде ғана болды. 1998-1999 жылдардағы дағдарыстан кейін Еуразиялық экономикалық одақ болып қайта құрылды.

2001 жыл. 22 қыркүйекте Қазақстан тәуелсіздігінің 10 жылдығы қарсаңында Президент Назарбаевтың жеке шақыруы бойынша Рим Папасы Иоанн Павел II Астанаға келді. Рим-Католик шіркеуінің басшысын өз көзімен көру үшін Астанаға Орталық Азия елдерінен 200 мыңнан астам адам келді.

Семейде ядролық сынақ құрбандарына арналған мемориалдық алаң ашылды. Оның басты символы «Өлімнен де күшті» монументі болды. Сәулетші Шота-Аман Уәлихановтың бұл жұмысы – ядролық жарылыстың «саңырауқұлақ» түріндегі 30 метрлік ескерткіші, қырлы болат сәулелерімен жарқыраған тот баспайтын болаттан жасалған шар атомымен толтырылған.

14 маусымда ҚР азаматтарының заңсыз жинақталған капитал мен мүлікті жария етуі туралы заң күшіне енді. Яғни мемлекет сыбайлас жемқорлыққа және қылмыскерлерге «Ақшаны қазынаға қайтарыңыз – біз бәрін кешіреміз» деген талап қойды. Ұлттық Банктің мәліметінше, 1999 жылдың өзінде елден 600-700 миллион доллар көшірілген.

АБК танымал триосының қатысушысы, отандық продюсерлердің бірі Қыдырәлі Болмановтың «Ulytau» жобасы музыка саласында Қазақстанды шетелде даңқтай бастаған алғашқы топ болды. Жоба 2001 жылы құрылды, содан кейін АҚШ-та музыкалық орындаушылардың дүниежүзілік чемпионатының гран-приі мен алтын медалін жеңіп алып өзін көрсете алды. Домбыра, скрипка және гитараның симбиозы жаңа, теңдесі жоқ және сәтті жоба болды. Топ әлемдік және отандық заманауи аспаптық музыкада нағыз серпіліс жасады. Ол жергілікті фестивальдарда да, шетелде де қонақ болды.

2002 жыл. «Эйр Астана» компаниясының тарихы Қазақстанның Тұңғыш Президентінің Лондонға сапарынан басталды, онда инвестициялар тарту бойынша бірқатар жұмыс кездесулері болды. Нұрсұлтан Назарбаев Ұлыбританияның BAE Systems ірі холдингінің басшысы Сэр Ричард Эвансқа бірлесіп әуе компаниясын құруды ұсынды. 2001 жылдың 14 қыркүйегінде компания тіркеліп, 2002 жылдың 15 мамырында оның Boeing 737 жаңа Алматы – Астана алғашқы таныстыру рейсі жасалды.

2002 жылғы тамызда Астанада ең ірі сәулет нысандарының бірі – «Бәйтерек» монументінің құрылысы аяқталды. Оны тұрғызу идеясы Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевқа тиесілі. Монумент биіктігі – 97 метр. Бұл символикалық сан ел астанасын Алматыдан Астанаға көшіру жылын білдіреді.

Еліміз Тараздың 2000 жылдық мерейтойын атап өтті. Осы күнге дейін көптеген жылдар ішінде алғаш рет өңірдің негізгі объектілері – тарихи және мәдени орындар жөнделіп, қайта жаңартылды. Дәл осы жылы қала туристік әлеуетке ие бола бастады. Мерейтойдың мыңдаған қонақтары Айша бибі, Қарахан, Дәуітбек, Бабаджа Хатунның кесенелерін көрді.

Сондай-ақ Қазақстанда алғашқы жүрдек пойыздар іске қосылды.

2002 жылы отандық футбол азиялық тіркеуді еуропалық футболға ауыстырды. Содан бері 25 сәуір Қазақстанда Футбол күні ретінде аталып өтіледі.

2003 жыл. 2003 жылы ауылды дамытудың 3 жылдық бағдарламасы басталды. Ауылдар перспективалы және құрып бара жатқан деп екіге бөлінді. Адамдарды көшіру қажет 253 елді мекен анықталды. Оңтайлы қоныстандыру агроөнеркәсіптік кешеннің экономикалық өсуіне ықпал етіп, қосымша жұмыс орындарын құруға тиіс болды. Бұған 67,5 млрд теңге бөлінді. «Ауыл мектебі» бағдарламасы мектептердің, училищелердің, техникумдар мен балабақшалардың материалдық-техникалық базасын нығайтуға, олардың жұмысын жаңғыртуға, мұғалімдердің жалақысын көтеруге, оқыту сапасын арттыруға тиіс болды. Оған бағдарламада 34 млрд теңге бөлінді.

Отандық қара уылдырықты тек аквакультура фермаларында заңды түрде өндіруге рұқсат етілді.

2003 жылдың жазында британдық «Pop Idol» аналогі, танымал отандық вокалдық реалити-шоу – «SuperStar KZ» алғашқы маусымы шықты. Лицензияны қазақстандық телевизия ағылшындық «FremantleMedia» компаниясынан сатып алды. Жоба Ұлттық кастингтен басталды, ауқымды тыңдау Астана, Тараз, Ақтау, Семей, Павлодар, Атырау, Шымкент, Қызылорда, Талдықорған, Орал, Өскемен, Қарағанды, Көкшетау, Ақтөбе және Алматыда өтті. Қазылар алқасы 5500- ден астам адамды тыңдады. Ақтық сынға тек 12 жаңа жұлдыз өтті.

Тәуелсіздік жылдарында алғаш рет 2003 жылы ел халқының санының қысқаруы тоқтады. 1991 жылдан 2002 жылға дейін ол 17-ден 14,9 миллион адамға дейін төмендеді. Президент Назарбаев 2003 жылғы халыққа Жолдауында көші-қон шығынының орнын толтыру қажеттігі туралы айтқан болатын. Үкіметке денсаулық сақтауды жақсарту есебінен бала тууды арттыруға, өлімді азайтуға бағытталған шараларды қамтитын бағдарлама әзірлеуді тапсырды. Сондай-ақ оралмандарды қабылдау квотасы ұлғайтылды.

Қыркүйекте Астанада Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен әлемдік діндердің I Съезі өтті. Форумға Еуропа, Азия, Африка және Таяу Шығыстың 13 елінен ислам, христиан, буддизм, иудаизм, индуизм, синтоизм, даосизм және басқа да конфессиялардың 17 діни ұйымының өкілдері қатысты. Қорытынды декларацияда әрбір діннің мақсаты әділеттілік, филантропия, төзімділік сияқты тұрақты құндылықтарды уағыздау болуы керектігі талқыланды. Діни туларды жамылып жасалатын экстремизмнің, терроризмнің және зорлықзомбылықтың басқа да түрлерінің шынайы дінге еш қатысы жоқ екендігі айтылды.

2004 жылдан бастап Мемлекет басшысының бастамасымен әзірленген «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы жүзеге асырылуда. Ол халықтың мәдени мұрасын, оның ішінде қазіргі заманғы ұлттық мәдениетін, фольклорын, дәстүрлері мен салттарын зерделеудің біртұтас жүйесін құруды, тарихи-мәдени және сәулет ескерткіштерін қайта жаңғыртуды, ұлттық әдебиет пен жазудың сан ғасырлық тәжірибесін жинақтауды көздейді. Бағдарлама барысында Қытай, Түркия, Моңғолия, Ресей, Жапония, Египет, Өзбекстан, Армения, АҚШ және Батыс Еуропа елдеріне ғылыми-зерттеу экспедициялары ұйымдастырылды. Бұрын отандық ғылыми ортада белгісіз, Қазақстанның тарихы, этнографиясы, өнері бойынша 5 мыңнан астам құнды мұрағаттық құжаттар, қолжазбалар, басылымдар сатып алынды.

2004 жылды қазақ киносының жаңғырған жылы деп санауға болады. «Қазақфильм» киностудиясы қазақ фильмдерін Ресейдің «Қазақ киносының алтын топтамасы» Мемлекеттік Фильмдер қорынан қайтару жұмыстарын бастады. Осының арқасында ел қоржынына 30 кинотуынды оралды, олардың ішінде «Амангелді», «Қыз-жігіт», «Менің атым – Қожа», «Ине» сынды төл туындыларымыз бар.

2004 жыл мектеп түлектері үшін Ұлттық бірыңғай тестілеудің туған жылы болды. Стандартты сабақтардың орнына балалар тест тапсырып, бақылау сағаттарының орнына формадағы шеңберлерді әдемі және тез бояуды үйренді.

Қазақстан 2004 жылғы жазғы олимпиада ойындарында ҚР Ұлттық олимпиада комитеті басқарған делегация құрамын ұсынды. Сөйтіп, 2004 жылғы Олимпиада ойындарына аттанған 119 спортшының 8-і жүлдемен оралды.

2005 жыл. Алғаш рет 2005 жылы Президент лауазымына 14 адам үміткер болды. Сол желтоқсандағы сайлаудың ерекшелігі – кандидат өзінің қолдауы үшін кемінде 85989 қол жинауға мәжбүр болды. Сайлау жарнасы – ең төменгі жалақының 50 еселенген мөлшері (ол кезде шамамен 3000 еуро). Нәтижесінде 91,15 пайыз есебімен Назарбаев жеңіске жетті.

Қараша айында Дохада өткен ауыр атлетикадан Әлем чемпионатында үлкен жаңалық орын алды. 85 келіге дейінгі алтын медальды қазақстандық Илья Ильин жеңіп алды. Ешкім 17 жастағы Ильин Әлем және Олимпиада чемпиондарының ересектер арасында жеңіске жете алады деп ойлаған жоқ

2006 жыл. Қаңтарда «Менің Қазақстаным» халықтық патриоттық әні алғаш рет еліміздің мемлекеттік әнұраны ретінде Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан Президенті лауазымына кірісу салтанатты рәсімінде шырқалды. Ән осыдан жарты ғасыр бұрын – 1956 жылы Шәмші Қалдаяқов пен Жұмекен Нәжімеденовтің өлеңдеріне жазылған болатын.

28 Ақпанда «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты Қазақстан халқына Жолдауында Нұрсұлтан Назарбаев біздің әлемнің бәсекеге барынша қабілетті 50 елінің қатарына кіру Стратегиямыздың сипаттамасын берді. Үкіметке халықаралық маңызы бар серпінді жобаларды іске асыру, бәсекеге қабілетті өндірісті дамыту, халықаралық экономикаға кірігу және көлік инфрақұрылымын дамыту сияқты бағыттарға баса назар аударуды тапсырды. Бұл қозғалыстың стратегиясы экономиканы әртараптандыру арқылы экономикалық дамудағы сапалы серпіліс болды.

Елімізде «электронды үкімет» тұжырымдамасы 2004 жылғы маусымда Үкімет отырысында мақұлданды. Бірақ порталдың өзі 2006 жылы іске қосылды.

2006 жылдың 4 наурызында Қазақстанға Астана мен Алматыда өтетін және отандық спортшылардың салтанатымен аяқталатын 2011 жылдың қысқы Азиаданы ресми түрде сеніп тапсырды.

2007 жыл. Пропорционалды сайлау жүйесіне көшу бекітілді. «Тұңғыш Президент» анықтамасы енгізілді. Оған қатарынан 2 реттен артық сайлануға шектеу қойылмайды. Оның саяси партияларға қатысуын тоқтата тұру туралы тармақ алынып тасталды. «Қазақстанда соңғы 15 жылда тұратын» (бұған дейін «кемінде 15 жыл») азамат қана мемлекет басшысы бола алады. Президенттің басқару мерзімі 7 жылдан 5 жылға дейін қысқарды.

Енді Президент Премьерминистрді Парламенттің келісімімен ғана тағайындай алады. Бірақ үкімет мүшелерін – сыртқы істер, қорғаныс, әділет, ішкі істер министрлерін, Ұлттық Банк, ҰҚК төрағаларын және бас прокурорды қызметке тағайындауға және қызметтен босатуға өкілеттік пайда болды. Бұған Сенаттың келісімі талап етілмейді.

Алғашқы Қазақстандық «Терра Вита» экспедициясы 2007 жылдың тамыз айында Ақтау портынан бастау алды. 2006 жылдың наурыз айында Ұлттық байқау жарияланды. 2500 өтініштің 119-ы іріктелді. Қатаң іріктеуден кейін екінші турға 36 адам өтті. Францияда арнайы тапсырыс бойынша құны 600 мың еуро болатын бүкіл әлем бойынша кеме салынды. Яхтаға қазақ географы, зерттеушісі және ағартушысы Шоқан Уәлихановтың есімі берілді. Экспедицияның бірегейлігі – ешкім және ешқашан Еуразия орталығынан желкен астында әлем шарын жасаған емес. Экспедиция алдында Президент Нұрсұлтан Назарбаев экипажбен кездесіп, капитан Александр Лавриновқа Мемлекеттік Туды табыс етті. Маршрут 42 мемлекеттің суайдындары арқылы өтті.