Қазақ бренді қолдауға зәру

Қымыз – қазақтың бренді. Қайбір жылдары бабалардан жеткен осы бір қасиетті сусынды германиялық кәсіпкер патенттеп алғаны туралы әңгіме шығып, қоғамда қызу талқыланған-ды. Кейін оның бос сөз екені белгілі болды. Алайда Еуропа төрінде бие сауып, қымыз бен саумалды саудаға шығарып отырған кәсіпорындар бары – шындық. Сол технология қазақ даласына да келіп, Қарағанды облысында саумал өндірісі қолға алынған еді. Әйтсе де дәл қазір ұлттық сусынды заманауи технологиямен өндіріп отырған кәсіпорын қолдауға зәру. Ал құзырлы органдар қол қусырып қарап отыр…

Әлқисса

Тамыз айының басында Денсаулық сақтау министрі Ажар Ғинаят ханымның төрағалығымен жиын өткен болатын. Сол кезде «Евразия Инвест Ltd» ЖШС бас директоры Қадырбек Мейрамбеков саумалдың пайдасы туралы айтып, осы өнімге қолдау көрсетуді сұрады. Айтуынша, бұған дейін отандық және шетелдік ғалымдар бірнеше мәрте зерттеу жұмыстарын жүргізіп, бие сүтінің ерекше қасиетін және денсаулыққа пайдасын ғылыми тұрғыда дәлелдеген.

– 2018 жылы Ерболат Досаев вице-премьер болып тұрған кезде қабылдауына жазылып, саумалды зерттеу мәселесін көтердім. Өйткені Үкімет қаулысымен бес түрлі тағам «Ұлттық бренд» санатына кірген еді. Соның бірі – қымыз. Ерболат Досаев сол кездегі Ғылым және білім министрін басқарып тұрған Ерлан Сағадиевке тиісті тапсырма берді. Сол жылы Назарбаев университеті, Қазақстан Президентінің Іс басқармасы, С.Д.Асфендияров клиникасы тәрізді танымал 8 бірдей ғылыми орталықтың ғалымдары зерттеу жұмыстарын жүргізіп, саумалдың пайдасын дәлелдеп берген болатын. Олардың зерттеуін Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы да мойындап, ғылыми мақалаларын халықаралық журналдарда жариялауға рұқсат берді. Оның сыртында еуропалық ғалымдардың зерттеулері тағы бар. Енді осы өнімді әрі қарай дамытып, денсаулық саласында кең көлемде қолдануға жол ашу қажет. Бұл үшін арнайы ұлттық бағдарлама керек, – дейді кәсіпкер.

Алайда жауапты мамандар әлі күнге дейін жаңа технологиямен өндірілген ұлттық өнімді қолдаудан қашқақтап отыр екен. Сылтаулары – зерттелмеген. Иә, Денсаулық сақтау министрлігінде отырған мамандар саумалдың Үкімет тапсырмасы аясында 8 ғылыми орталықта арнайы зерттелгенін білмейді екен…

Кәсіпкердің ұсынысы бойынша алдағы уақытта Денсаулық сақтау министрі Ажар Ғинаяттың қатысуымен саумалды зерттеген ғалымдар бас қосып, дөңгелек үстел өткізетін болды. Бәлкім, министрліктің ұстанымы осыдан соң өзгеретін шығар…

Еуропаға қымыз қалай барды?

Ұлы Отан соғысы жылдарында Рудольф Шторх есімді неміс азаматы тұтқынға түсіп, Қазақстанға жер аударылады. Лагерьде жүрген кезде туберкулездің ауыр түріне шалдығып, жазылып шығарына үміт болмағандықтан бостандыққа жіберіледі. Ал жергілікті қазақтар оны панасына алып, саумал мен қымыз беріп баққан. Таңғаларлығы – осыдан соң неміс азаматы құрт ауруынан құлантаза айығып, еліне аман-есен оралады. Ол жаққа барған соң бие байлап, жылқы өсіру ісін қолға алған екен. Жүрген жерінде бие сүтінің пайдалы қасиетін айтып дәріптеуді де қолға алады. Кейін оның бұл кәсібін күйеубаласы Ганц Цольман жалғастырады. Жай жалғастырып қана қоймай, осы іске бар ғұмырын арнап, саумалды қасиетін жоймай ұнтаққа айналдыру әдісін тапқан.

– Еуропаға барған сапарымда жергілікті дүкеннен құтыға құйылған қымызды көрдім. Басында өзіміздің қазақ жігіттері қымызды шетелге шығарып сатып жүр екен деп қуанған едім. Сөйтсем, шығарушы германиялық кәсіпорын екен. Дереу елшілікке хабарласып, солардың көмегімен Ганц Цольманмен таныстым. Бие сүтінің ерекшелігі – ол сауылған бетте аши бастайды. Яғни саумалдың пайдалы қасиеті жарты сағатқа ғана жарамды. Ал бұл кісі осы қасиетті жоймай сақтаудың жолын тапқан екен. Технологиясы қызықтырды. Ол кісі де технологияны беруге келісті. Бірақ бұл – бизнес. Тегін дүние жоқ. Біз одан саумал өндіру технологиясын сатып алып, Қарағанды обылысы Сарыбел (бұрынғы Осакаров) ауданында зауыт салдық. Басы-қасында Ганц Цольман өзі жүріп ақыл-кеңесін берді, – дейді Қадырбек Мейрамбеков.

Әлгі «қымызды немістер патенттеп алыпты» деген қауесет те – осы Ганц Цольманның кәсібіне байланысты шыққан сөз ғой. Бірақ оның өзі бұл сөзді: «Бір халықтың ғасырлар бойы ұрпақтан-ұрпаққа беріліп келе жатқан тағамын патенттеп, меншіктеп алу адамгершілікке жата ма? Мен саумал-қымыз өндірісін жолға қойдым. Технологиясын таптым. Бірақ меншіктеп алуды мүлдем ойлаған емеспін», – деп жоққа шығарған екен.

Саумал қалай өндіріледі?

Иә, саумал небәрі жарты сағаттың ішінде емдік қасиетін жоғалтады. Ал неміс технологиясы оны ұнтаққа айналдырып, ұзақ сақтауға мүмкіндік береді екен. Бие арнайы аппаратпен сауылады. Сүт сүзгіден өтіп, тазартылған соң +4 градусқа дейін салқындатылады. Кейін бірден +72 градусқа дейін ысытылып, 15 секунд ұсталады. Артынша дереу +4 градусқа қайта салқындатылады. Осылайша сүт құрамындағы бактериялар жойылып, ашу процесі тоқталады. Бұдан соң сүт сублиматорларға жіберіледі. Онда сүт -50 градусқа дейін суытылып, қатырылады. Буландыру жүйесі арқылы ылғал шығарылып, ұнтақ алынады.

– Біз ұнтақты арнайы зертханаларға жіберіп құрамын тексертіп тұрамыз. Ұнтаққа су құйып, сұйылтқан соң оны жаңа сауылған саумалмен салыстырып көргенбіз. Айырмашылық жоқ. Яғни ұнтақ саумалдың барлық пайдалы қасиетін сақтаған, – дейді Қадырбек Мейрамбеков.

Ұлттық бағдарлама керек

Иә, кезінде Қарағанды облысында ашылған зауыт бабалардан жеткен асыл мұраны заманға сай қайта жаңғыртқан кәсіпорын ретінде мақтаныш туғызған еді. Әйтсе де қазір өндірісте айтарлықтай қиындықтар да болып жатыр. Басты қиындық – нарықтың азаюы. Әлемдік пандемия басталған шақта Қытаймен арадағы байланыс үзіліп қалды. Бұрын өнімнің басым бөлігі сол жаққа саудаланып келсе, қазір оған тосқауыл қойылған.

– Біздің өнімге қытайлықтар тарапынан сұраныс өте жоғары болды. Өнім зауыттан шыққан бетте сатылып кететін еді. Алайда шекара жабылғалы, екі арадағы алыс-беріс азайды. Сәйкесінше табыс көлемі де күрт түсіп кетті. Бұл – зауытты әрі қарай дамытуға айтарлықтай кедергі келтіруде, – дейді кәсіпкер.

Қарағанды облысында зауыт ашу үшін қажет сома несиеге алынған. Қарыз сомасы әлі төленіп жатыр. Алдағы уақытта өндірісті кеңейту, жаңа өнімдер шығару мәселесі тұр. Алайда оған қаражат тапшылығы қолбайлау болып тұр екен.

– Мойындау керек, қазір жас аналардың көбінде сүт жоқ. Сондықтан перзентханаларда балаларға арнайы ұнтақ беріледі. Ол сиыр сүтінен әзірленген. Ал ғалымдардың зерттеуі ана сүтіне ең жақыны саумал екенін дәлелдеп қойған. Біз Денсаулық сақтау министрлігіне нәрестелерге берілетін ұнтақты саумалға ауыстыру жөнінде ұсыныс айтқанбыз. Алайда олар қолдау көрсетуден қашқақтап отыр. Саумалдан балаларға арналған тағам дайындау мәселесі бойынша шетелдіктермен пікірлесіп, олардың технологиясын да алдым. Бірақ кең көлемде өндіріске енгізе алмай отырмыз. Ол үшін қаржы керек. Ал компанияда ондай мол қаражат жоқ. Несие алу жағын да қарастырғанбыз. Екінші деңгейлі банктердің пайызы тым жоғары әрі машақаты көп. Осы мәселе бойынша да үкімет көмегіне арқа сүйеп, қолдау сұрап отырмыз. Біз қайтарымсыз көмек көрсет деп отырған жоқпыз ғой. Бар болғаны кәсіпорын жұмысын жолға қою үшін тиімді пайызбен қарыз сұрап отырмыз. Алайда жанайқайымызды ескеріп елең еткен ешкім жоқ. Қымызды ұлттық бренд деп кеуде қаққанда сұмдықпыз. Ал оны қолдау, өндіру ісіне келгенде барлығы басын ала қашады, – дейді Қадырбек Мейрамбеков.

Иә, өркениет сұмдық жылдамдықпен дамып жатыр. Сәйкесінше адамдардың тұрмыс-салты, ішкен тағамы да өзгеріске ұшырады. Ал оның ағзаға тигізетін оң және теріс әсері көп. Мәселен, жас аналардың сүті аз немесе мүлдем болмауы да осы өзгерістерге байланысты екен. Өйткені күнделікті тұтынып жүрген тағамдарымыздың тазалығына ешкім кепілдік бере алмайды. Дүкен сөрелерінде табиғи таза өнімге қарағанда түрлі химиялық қоспалар арқылы әзірленген тағамдардың көптігі құпия емес. Ана сүтіне жарымаған бала әлжуаз, аурушаң болады. Кейін өзі де ана атанған сәтте баласын жарыта алмауы мүмкін. Ер адамдар арасындағы белсіздіктің белең алуына да осы себептер айтарлықтай әсерін тигізуде. Ауылдағы тұрмыстың тауқыметінен, жұмыссыздықтан қашқан жұрт қалаға ағылды, урбанизация белең алып, табиғат пен адамның арасы алшақтап кетті. Бұрын естіп білмеген ауру түрлері көбейді. Оны емдеу үшін тағы да сол химиялық әдіспен әзірленген дәрі-дәрмекке жүгінеміз. Түсінгенге мұның соңы ұлттық трагедияға әкеп соқтыруы мүмкін екені мәлім. Дер кезінде назар аударып, тиісті көңіл бөлінуі тиіс. Емдеу ісіне пайдасы ұлттың ғасырлар бойы жиған тәжірибесімен, отандық және шетелдік ғалымдардың зерттеу жұмыстарымен дәлелденген саумалды қолданса несі айып? Бірақ оған жеткілікті деңгейде көңіл бөлініп отыр ма? Қадырбек Мейрамбековтің айтуынша, ұлттық брендке айналған сусынды қолдап, отандық нарықта ғана емес, әлемдік деңгейде саудаға шығару үшін билік тарапынан арнайы қолдау керек. «Тіпті арнайы ұлттық бағдарлама қабылданса да артық болмас еді», – дейді кәсіпкер.

Түйін

Елімізде жыл сайын отандық кәсіпорындарды қолдау бағытында миллиондаған қаражат жұмсалады. Оның сыртында елдің имиджін көтеріп, «қазақты әлемге танытамыз» деген желеумен қыруар қаражаттың желге шашылғаны тағы бар. Сол «имидждік» шаралардан қалған ғимараттар да күні бүгінге дейін қазына қаражатын сүлікше сорып, экономикаға пайда әкелмей тұрғаны туралы да талай айтылып, мәселе көтерілген болатын. Ал бұл жерде мәселе нақты іске тіреліп тұр. Яғни ғасырлар бойы бабаларымыздың жиған тәжірибесін, білімін жаңа технологиямен ұштастыра отырып ұлттық брендке айналатын өнім шығару. Сол өнімді қолдау. Кәсіпорынға жұмсалған қаражаттың қайтымы болады. Өйткені ол – бірер күндік шара емес, көзге көрінетін іс. Әрі әлемнің қазақты ойын-сауық арқылы емес, пайдалы дүниесі, ақыл-білімі арқылы танығаны әлдеқайда тиімді емес пе?!

Нұрлыхан ҚАЛҚАМАНҰЛЫ,

«QH»