АЭС туралы жиі қойылатын сұрақтар

Кіріспе
Атом электр станциясы – ядролық энергияны пайдаланып электр энергиясын өндіретін өнеркәсіптік кәсіпорын болып табылады. АЭС жұмысының негізінде атомдар көп жылу бөле отырып анағұрлым кішірек бөлшектерге бөлінетін процессс жатыр. Бұл жылу буға айналатын суды қыздыру үшін пайдаланылады. Бу турбиналарды айналдырады, ал турбиналар өз кезегінде электр энергиясын шығарады.

АЭС-тар заманауи әлемдегі электр энергиясының маңызды көзі болып табылады. Олар көмірқышқыл газының барынша аз шығарындыларымен электр энергиясын өндірудің айтарлықтай көлемін қамтамасыз ете отырып, көптеген елдердің энергетикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуде шешуші рөл атқарады.
(Фото kapital.kz сайтынан алынған)

АЭС тарихы

Әлемдегі алғашқы атом электр станциясы, Обнинсктегі АЭС, 1954 жылы іске қосылды. Ол бейбіт тұрғындарға электр қуатын өндіретін алғашқы АЭС болды. Осыдан кейін әр түрлі елдерде атом станцияларын әзірлеу және салу басталды. Осылайша, 1956 жылы Ұлыбританиядағы алғашқы коммерциялық АЭС — Calder Hall жұмысын бастады.

2024 жылғы жағдай бойынша әлемде 31 елде шамамен 415 ядролық реактор жұмыс істейді. Ең көп АЭС саны АҚШ-та (94), Францияда (56), Қытайда (56), Ресейде (36) және т. б. орналасқан.

АЭС пайдаланылған 70 жыл ішінде әлемде ескі реакторларымен тек 3 ірі төтенше жағдай орын алды: АҚШ-тағы Три – Майл – Айлендтегі (1979), Чернобыльдегі АЭС-тегі (1986) және Жапониядағы Фукусима – 1 станциясындағы (2011) апат.

Осы апаттардың тәжірибесіне сүйене отырып, сенімділік пен қауіпсіздік көрсеткіштері барынша жақсартылған жаңа буын реакторлары пайдалануға енгізілді.

Қазіргі заманғы АЭС табиғи және техногендік экстремалды әсерлерге, соның ішінде үлкен магнитудалы жер сілкіністеріне және жанармайдың толық жүктемесі мен максималды жеткізіліміндегі ең үлкен ұшақтың құлауына, 8 балдық жер сілкіністеріне және басқа табиғи құбылыстардан қорғауға төтеп беру үшін теориялық мүмкін модельденген жағдайларда да артық қауіпсіздік қорымен жобаланған.

Сондықтан қазіргі заманғы АЭС-тердегі апаттардың ықтималдығы 10 миллион жыл жұмыс үшін 1 апаттан кем. Бұл ретте көмір ЖЭО-да жарылыс ықтималдығы 80 есе жоғары.

Атом электр станциялары экономикалық, экологиялық, басқа да параметрлердің, сондай-ақ сенімділіктің, қауіпсіздік пен тиімділіктің бірегей үйлесімі арқасында тұрақты энергияны, CO2 шығарындыларының қысқаруын және энергетикалық тәуелсіздікті қамтамасыз ететін жаһандық энергетиканың іргелі элементі болып табылады. Энергияға сұраныстың артуы және климаттың өзгеруімен күресу жағдайында олар жаһандық әлемдегі өсіп келе жатқан бәсекелестікте болашақ үшін сенімді және перспективалы энергия көзі болып қала береді, бұл елдерге басқалардан қалыс қалмауға, тұрақты экономикалық өсу мен халықтың әл-ауқатын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Қазақстандағы АЭС

Қазақстандағы АЭС 90-шы жылдардан бастап аймақтың энергетикалық өзін-өзі қамтамасыз етуін қамтамасыз ету үшін маңызды экономикалық жоба ретінде қарастырылуда.

Тәуелсіздік алғаннан кейін АЭС-тің құрылысы Қазақстанның жалпы ұлттық қауіпсіздігінің негізгі құрамдас бөлігі, мемлекеттің болашақ сенімді дамуының кепілі ретінде елдің энергетикалық егемендігі мен қауіпсіздігі тұрғысынан аса қажет болады.

Құрылыста пайдалану жоспарланған заманауи технологиялар қауіпсіздіктің ең жоғары әлемдік стандарттарына сәйкес келеді, бұл осындай станцияларды пайдаланудың әлемдік тәжірибесімен және елеулі тәуекелдердің болмауымен расталады.

Балқаш көлінің жағасында АЭС салу бірнеше өңірде электр энергиясының тапшылығын болдырмауға, импортқа тәуелділікті азайтуға және электр энергиясының бағасын тұрақтандыруға көмектеседі. Сонымен қатар, бұл жоба Қазақстанның халықаралық міндеттемелеріне сәйкес келетін 2060 жылға қарай көміртегі бейтараптығына қол жеткізуде шешуші рөл атқарады.

Құрылыс ауданын таңдау елдің оңтүстік аймақтарындағы энергетикалық тапшылыққа байланысты болды. Балқаш көлінің бойындағы құрылыс ауданын таңдау кеңес заманынан бері қарастырылып келеді.

2023 жылдың күзінде МАГАТЭ мамандары Балқаш көлінің маңында АЭС салуға кедергі келтіретін факторлар жоқ екенін тағы да растады. Құрылыс процесі МАГАТЭ және WANO сияқты халықаралық ұйымдардың бақылауында болады, бұл қауіпсіздіктің жоғары стандарттарының сақталуын қамтамасыз етеді және сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайтады.

АЭС салу үшін мердігерді таңдау экономикалық орындылыққа, технологиялық сенімділікке және экологиялық қауіпсіздікке негізделетін болады. Бұл ұлттық ядролық энергетиканы дамытуға, жұмыс орындарын құруға және аймақтағы инфрақұрылымды жақсартуға ықпал етеді. Реакторлық технологияларды жеткізуші ретінде Қытай (CNNC), Ресей (Росатом), Оңтүстік Корея (KHNP) және Франция (EDF), АҚШ (GE-Hitachi және NuScale) қарастырылады. Алайда қазақстандық биліктің сыналған реакторды пайдалану ниетіне байланысты американдық тараптан ұсыныс қабылданбады.

Радиоактивті қалдықтар арнайы жабдықталған орындарда қауіпсіз сақталады. Бұған дейін Қазақстан үлкен көмір қорының арқасында атом энергиясынсыз өмір сүрген. Дегенмен, тұтынудың өсуі, ескі станциялардың тозуы, экология мәселелері, іргелес аудандардағы халықтың денсаулығының нашарлауы, көмір мен газға халықаралық шектеулер және жаңартылатын энергия көздерінің тұрақсыздығы жаңа шешімдерді енгізуді талап етеді.

Басқа елдердің тәжірибесі көрсеткендей, тек ЖЭК-ке (күн мен желге) сүйену өнеркәсіптік өсуді төмендетеді.

Сонымен қатар республикада ғылыми институттар да, жоғары білікті мамандар да бар, сонымен қатар жоғары оқу орындарында да, кәсіпорындарда да АЭС пайдалану үшін кадрларды белсенді даярлау жалғасуда.

Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында атом саласы үшін кадрлар даярлау қазақстандық жоғары оқу орындарында 5 білім беру және екі дипломдық бағдарлама (Ядролық физика, ядролық инженерия, ядролық физика және атом энергетикасы, теориялық ядролық физика) негізінде жүргізіледі. Сонымен қатар, Қазақстан шетелдік әріптестермен ғылыми-білім беру базасын дамытуда. Франция, Ресей және Венгриямен бірқатар құжаттарға қол қойылды.

Жалпы әлемдік тәжірибеге сәйкес орта есеппен екі блокты АЭС салу 8 мыңға дейін адамды жұмыспен қамтамасыз етеді, ал АЭС пайдалану кезеңінде жоғары және орта арнаулы білімі бар 2 мыңға жуық адамнан тұратын персонал талап етіледі. Бұл ретте ядролық мамандықтар бойынша білімі бар станция қызметкерлері жалпы персоналдың шамамен 20%-ын құрайды.

Атом энергиясы «жасыл» энергияның бірегей негізгі көзі ретінде қарастырылады.

Жаһандық трендтер мен Өзбекстан сияқты көрші елдердің үлгісі жағдайында АЭС құрылысы энергетикалық және технологиялық дамуда тәуелділік пен артта қалушылықты болдырмау үшін Қазақстан үшін қажет болады.

Сонымен қатар, «жасыл» атом энергиясы біздің бизнесімізге «лас» энергияны пайдаланғаны үшін айтарлықтай айыппұлдардан қорықпай, әлемдік нарықтарға сенімді түрде шығуға мүмкіндік береді, бұл біздің өнеркәсіптік әлеуетіміздің бәсекеге қабілеттілігін айтарлықтай арттырады.

Қазақстанда АЭС салу елдің энергетикалық қауіпсіздігі үшін берік негіз жасайды, шығарындыларды қысқарту есебінен экологиялық жағдайды жақсартады, электр энергиясына бағаны тұрақтандырады және технологиялық даму мен өнеркәсіптік өсу жолындағы маңызды қадам болады.

https://www.gov.kz/situations/723/1481?lang=kk