Сальмонеллез: алдын алу және қорғау шаралары
Бүгін біз жазғы кезеңдегі ең өзекті ішек инфекцияларының бірі – сальмонеллез туралы айтатын боламыз.
Қарағанды облысы бойынша 2025 жылғы қаңтар-шілдеде сальмонеллездің 17 жағдайы, оның 6-сы 14 жасқа дейінгі балаларда тіркелді. Өткен жылдың осыған сәйкес кезеңінде 12 жағдай тіркелді, оның ішінде балалар арасында 6 жағдай орын алды. Осылайша, сальмонеллез жағдайы тұрақты және тамақ өнімдерін сақтау және пісіру жағдайлары жиі бұзылып, өнімдер тезірек нашарлайтын жаз айларында маусымдық көтерілуге сәйкес келеді. Талдау көрсеткендей, 17 инфекцияның 13-інде аурудың берілудің негізгі факторы тамақ болып табылады. Бұл гигиенаны сақтаудың және азық-түлікпен қауіпсіз жұмыс істеудің маңыздылығын тағы бір рет көрсетеді.
Сальмонеллез – бұл Salmonella тұқымдасының бактериялары тудыратын жедел ішек инфекциясы. Ауру қоздырғыш адам ағзасына көбінесе ластанған тамақпен немесе сумен енген кезде дамиды.
Сальмонеллалар табиғатта өте кең таралған. Олардың негізгі тасымалдаушылары – ауылшаруашылық жануарлары мен құстар, тауықтар, үйректер, ірі қара, шошқалар. Адамның инфекциясы көбінесе жануарлардан алынатын өнімдерді – ет, құс еті, жұмыртқа, сүт өнімдерін, егер олар жұқтырылған болса, тұтынумен байланысты. Көкөністер немесе шөптер, егер олар қолданар алдында нашар жуылған болса немесе жануарлардан алынатын тыңайтқыштармен өсірілсе, қауіп төндіруі мүмкін. Сонымен қатар сальмонеллалар адамнан адамға да берілуі мүмкін – көбінесе лас қолдар, жалпы ыдыс-аяқ немесе тұрмыстық заттар арқылы, бұны білу әсіресе балалар ұжымында аурудың алдын алуда үшін өте маңызды.
Инкубациялық кезең яғни инфекциядан алғашқы белгілер пайда болғанға дейінгі уақыт 6 сағаттан үш күнге дейін, көбінесе шамамен бір күнді құрайды. Негізгі берілу механизмі – фекальды-ауыз жолы арқылы. Ең көп таралған жол – азық-түлік арқылы, бірақ су және тұрмыстық байланыс та ауруды тарату жолы болуы мүмкін.
Клиникалық көріністерге температураның жоғарылауы, жүрек айнуы, құсу, іштің ауыруы, кейде шырыш немесе қан араласқан диарея. Ауру әдетте бірнеше күннен бір аптаға дейін созылады. Сальмонеллез әсіресе жас балаларға, қарттарға және иммунитеті төмен адамдарға қауіп төндіреді, өйткені оларда бұл ауыр өтіп және асқынуларға әкелуі мүмкін.
Сальмонеллезбен ауыратын науқастарды уақтылы анықтау үшін Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 5 қазандағы № ҚР ДСМ-111 бұйрығымен бекітілген «Жіті ішек инфекцияларының алдын алу бойынша санитариялық-эпидемияға қарсы, санитариялық-профилактикалық шараларды ұйымдастыруға және жүргізуге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар» санитариялық қағидаларына сәйкес келесі халық санаттарының ішек тобына бір реттік зертханалық тексерулер жүргізіледі:
1) медициналық ұйымдарға жүгінген кезде жіті ішек инфекцияларына күдікті науқастар;
2) стационарға түскен кезде психикалық денсаулық саласында медициналық көмек көрсететін ұйымдардың пациенттері;
3) мектеп-интернаттарға, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған ұйымдарға, балалар үйіне ресімдеу кезінде;
4) медициналық-әлеуметтік мекемелерде (қарттар үйлері, мүгедектер үйлері) көрсетілетін қызметтерін алушыларды ресімдеу кезінде;
5) ішек инфекциясынан кейін реконвалесценттер (аурудың жедел ағымынан кейін қалпына келтіру сатысындағы пациенттер).
Сальмонеллездің алдын алу көбінесе өзімізге байланысты. Тамақты пісіру мен тамақтанар алдында қолыңызды мұқият жуу, шикі және дайын тағамдарға бөлек кесу тақталары мен пышақтарды пайдалану өте маңызды. Ет пен құс еті жеткілікті термиялық өңдеуден өтуі керек: өнімнің ішіндегі температура кем дегенде 74 градусқа жетуі керек. Жұмыртқаны тек қайнатылған немесе жақсы қуырылған күйінде тұтыну керек. Шикі түрінде тұтынуға болмайды.
Азық-түлікті дұрыс сақтау да маңызды. Ыстық уақытта олар тез бұзылады, сондықтан оларды тоңазытқышта сақтау керек және бөлме температурасында ұзақ уақыт қалдырмау керек. Тек қауіпсіз және таза суды тұтынуды ұмытпаңыз. Ата-аналар балалардың тамақтануына ерекше назар аудару керек, өйткені бұл ауру нәрестелерде ең ауыр болуы мүмкін және ағзаның сусыздануына әкелуі мүмкін.
Табиғатқа шыққан кезде бүлінуді болдырмау үшін азық-түлікті термосөмкелерде немесе тоңазытқыш контейнерлерде сақтау керек. Тамақтану үшін бір реттік ыдыс-аяқ пен ас құралдарын пайдалану ұсынылады. Жеке гигиена ережелерін сақтауды ұмытпаңыз – тамақтанар алдында және дәретханаға барғаннан кейін қолыңызды сабынмен мұқият жуыңыз.
Сальмонеллездің алғашқы белгілері пайда болған кезде уақтылы медициналық көмекке жүгініңіз. Өзін-өзі емдеуге болмайды. Өзін-өзі емдеу қауіпті, себебі ол асқынуларға, дегидратацияға және диагнозды уақтылы анықтауды қиындатады. Сонымен қатар, дұрыс емделмеген жағдайда, науқастар бактериалды тасымалдауды дамыта алады – адам сыртқы жағынан сау, бірақ қоздырғышты бөліп, айналасындағыларға ауруды жұқтыруды жалғастырады.
Гүлжан БАЙГУТАНОВА,
Қарағанды облысының санитариялық-эпидемиологиялық бақылау департаменті басшысының орынбасары