«Жасыл Қазақстан» ұлттық жоспары қабылданды

Қарағанды облысындағы экологиялық жағдайды жақсарту мақсатында 2020–2024 жылдарға арналған Жол картасы әзірленді. Жол картасы туралы Қарағанды облысы бойынша экология департаменті басшысы Мусапарбеков Қанат Жантұяқұлы баяндайды.

— Қанат Жантұяқұлы, облысымызда экологиялық проблемалар көп екенін білеміз. Департаментке шағым айтып, өтініш білдіріп келетіндер бар ма?

— Қарағанды облысы — республиканың ең ірі өнеркәсіптік облыстарының бірі және облыстың өнеркәсіптік әлеуеті қоршаған ортаға техногендік әсер ете отырып өсуін жалғастыруда. Облыс аумағы 428 мың шаршы шақырымды құрайды. «Қазақмыс корпорациясы» ЖШС, «АрселорМиттал Теміртау» АҚ ДК, «АрселорМиттал Теміртау» АҚ КД АҚ, «Орталық Азия Цемент» АҚ, «Өркен» ЖШС (Атасу), «Өркен» ЖШС (Кентөбе), «Қазмарганец» РУ («ТНК Қазхром» АҚ филиалы), «ТЭМК» АҚ, «Караганда Энергоцентр» ЖШС (ЖЭО-1, ЖЭО-3), «Bapy Mining» ЖШС, «Қазмарганец» АҚ («ТНК Қазхром» АҚ филиалы), «Қарцемент» ЖШС, «Kazakhmys enerdgy» ЖШС Балқаш ЖЭО, Жезқазған ЖЭО, Топар ГРЭС, «Жәйрем КБК» АҚ, «Kazakhmys Smelting» ЖШС (БМЗ), «Kazakhmys Smelting» ЖШС (ЖМЗ) және басқалар.

Жеке және заңды тұлғалардың өтініштері бойынша:

2021 жылы Қарағанды облысы бойынша экология департаментіне барлығы 249 өтініш түсті. Оның ішінде жеке тұлғалардан — 115, заңды тұлғалардан — 114.

Қайта өтініш түскен жоқ. Құқықтық статистика басқармасынан, прокуратурадан департаментке қатысты ескертулер мен шағымдар жоқ.

— Республикамызда жаңа экологиялық кодекс қабылданғанынан хабардармыз. Кодекске қандай өзгерістер енгізілді?

— Өздеріңіз білетіндей, 01.07.2021 жылдан бастап ҚР жаңа экологиялық кодексі енгізілді.

Экологиялық кодекстің негізгі жаңалықтары — «ластаушы» қағидасы. Осы қағидатты негізге ала отырып, кодексте ең озық қолжетімді технологияларды енгізу негізіндегі кешенді рұқсаттар, экологиялық заңнаманы бұзу кезіндегі шараларды қатаңдату сияқты шаралар көзделген. Кәсіпорындардың ең озық қолжетімді технологияларды (бұдан әрі — ОҚТ) енгізу шартымен І санаттағы объектілердің кешенді экологиялық рұқсаттарына көшуі көзделген.

Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындар үшін ОҚТ-ға көшуді кезең- кезеңмен жасау ұсынылады. Кәсіпорын 10 жыл бойы экологиялық тиімділік бағдарламасына сәйкес ОҚТ енгізеді. Осы кезеңде олар эмиссия үшін төлемнен босатылады және сәйкесінше бұл қаражат ОҚТ енгізуге бағытталуы мүмкін.

Егер кәсіпорындар НДТ-ға ауыспаса, онда эмиссиялар үшін төлем ставкалары өседі: 2025 жылдан бастап 2 есе, 2028 жылдан бастап 4 есе және 2031 жылдан бастап 8 есе өседі.

Сондай-ақ бүгінгі таңда мемлекеттік бақылау тетіктері жетілдірілді. Қоршаған ортаға нормативтен тыс және өз бетінше эмиссиялар үшін әкімшілік санкциялардың мөлшері 10 есе, ал қалған құқық бұзушылықтар бойынша 2 есе ұлғайтылды, қоршаған ортаны қорғау саласында құқық бұзушылық жасағаны үшін оны жасаған күннен бастап үш жыл ішінде әкімшілік жауаптылыққа тарту.

Табиғатты қорғау заңнамасын жүйелі түрде бұзғаны үшін әкімшілік жауапкершілікті қатаңдату көзделген. Осылайша, мысалы, ҚР ӘҚБтК-ның 3-бабы бойынша 328-і (екі реттен астам) үш жыл ішінде бұзғаны үшін жеке тұлғаларға екі жүз айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде, заңды тұлғаларға анықталған бұзушылықтар жойылғанға дейін 1-санаттағы объектілердің қызметін тоқтата тұрып, ластаушы заттардың асып кеткен санына қатысты қоршаған ортаға теріс әсер еткені үшін тиісті төлемақы мөлшерлемесінің жиырма мың пайызы мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады, сондай-ақ қылмыстық жауаптылық көзделеді.

ҚР жаңа экологиялық кодексінің енгізілуімен жаңа мемлекеттік қызметтердің 4 түрі енгізілді:

• «Қоршаған ортаға әсерді бағалаудың қамту саласын және (немесе) көзделіп отырған қызметтің әсер ету скринингін айқындау туралы қорытынды беру» — 233;
• «Қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган жүзеге асыратын мемлекеттік экологиялық сараптама қорытындысын беру» — 5;
• I санаттағы объектілер үшін әсер етуге экологиялық рұқсат беру — 13;
• Қоршаған ортаға әсерді бағалау нәтижелері бойынша қорытынды беру — 4.

— Қоршаған ортаны қорғау, табиғатты ластамау сияқты қарапайым экологиялық проблемалардың кешені қалай шешіліп, жұмыстар қалай жүзеге асырылуда?

— Мәселен, 2021 жылы жаңа шаң тұтқыш қондырғыларды орнату, қолданыстағы жабдықтарды жаңғырту және гидрооқшаулау есебінен шығарындылар нормативтері 6 611,3 тоннаға, шахталық суларды кәсіпорынның техникалық қажеттіліктеріне пайдалану есебінен төгінділер нормативтері 3 418,1 тоннаға төмендетілді. Сондай-ақ кәсіпорынның жол құрылысына сыятын және аршу жыныстарын пайдалануы есебінен қалдықтардың нормативтері 811 102,8 тоннаға төмендетілді.

2021 жылға 25 млрд. теңгеден астам сомаға кәсіпорындардың өз қаражаты есебінен табиғат қорғау іс-шараларын орындау жоспарланған. 2021 жылы облыс кәсіпорындарында табиғатты қорғау іс-шараларын орындауға 15,9 млрд. теңге игерілді.

Облыс кәсіпорындары Салық кодексінің талаптары шеңберінде қоршаған ортаға эмиссиялар үшін төлемдерді жүзеге асырады. 2021 жылы облыс бойынша нақты төлемдер 18,3 млрд. теңгені құрады.

Табиғи ресурстар басқармасы табиғат қорғау іс-шараларын орындауға есепті кезеңде 242,4 млн. теңге жоспарлады, 100 млн. теңге игерілді.

Экологиялық кодекске сәйкес 2021 жылы қоршаған ортаны қорғау жөніндегі 2022–2024 жылдарға арналған үш жылдық іс-шаралар жоспары әзірленді. Аталған іс-шаралар жоспары Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігімен келісіліп, облыс мәслихатының шешімімен бекітілді. Іс-шаралар жоспарына жалпы сомасы 49 584,5 млн. теңгеге 98 іс-шара енгізілді (2022 ж. — 5 146,6 млн. тг, 2023 ж. — 18 156,6 млн. тг, 2024 ж. — 26 281,2 млн. тг).

Ақтоғай, Дубовка, Қарағайлы ауылдары мен Теміртау, Жезқазған қалаларындағы тазарту құрылыстарын қайта жаңарту және салу, Тихоновка, Саран және Шалғы бөгеттерін күрделі жөндеу, Нұра ауданының Шахтер мен Байтуған елді мекендерінің арасындағы Нұра өзендерінің санациясы, Чкалов ауылы маңындағы Нұра, Бұқар жырау ауданының Садовой ауылдары, Теміртау қаласы, Майоровка ауылы, Тассуат, Нұра ауданының Солонка, Жезді, Ақбастау, Нұра кенттерінің жанындағы санкцияланбаған жолдан тазалау жүзеге асуда. Самарқанд суқоймасына дейін Мұстафин көшелерін қайта өңдеу, Дарьял- У жерлерін, Қарағайлы комбинатының барит қалдықтары қоймасын рекультивациялау жөніндегі жобаларды әзірлеу, орман дақылдарын отырғызу, облыстың қатты- тұрмыстық қалдықтар полигондарын салу және рекультивациялау бойынша ТЭН, ЖСҚ әзірлеу, сондай-ақ құрылыс қалдықтарын қайта өңдеу үшін уату-сұрыптау кешенін сатып алу.

— Қарағанды облысының экологиялық проблемаларын кешенді шешу бойынша Жол картасын орындау процесі қалай жүріп жатыр?

— Қарағанды облысындағы экологиялық жағдайды жақсарту мақсатында 2020 жылдың қазан айында Қарағанды облысының экологиялық проблемаларын кешенді шешу жөніндегі 2020–2024 жылдарға арналған Жол картасы әзірленді.

Жол картасы, жалпы алғанда, 57 іс-шараны қамтиды.

Жол картасының іс-шараларын орындауға арналған жоспарлы шығындар 208,8 млрд. теңгені құрайды, оның ішінде кәсіпорындардың меншікті қаражаты 170 млрд. теңге, республикалық бюджет 24 млрд. теңге, халықаралық қаржы ұйымдарынан қарыз қаражаты 14,6 млрд. теңге, облыстық бюджет 260 млн. теңге.

2020–2021 жылдары жоспарланған 57 іс-шараның 12-сі іске асырылды:

1. Балқаш қаласы бойынша ластаушы заттардың мониторингісіне арналған датчиктер орнату;
2. Балқаш қаласы бойынша ШЖБШ жиынтық томын әзірлеу;
3. Атмосфералық ауаның (Балқаш) жай-күйі туралы ақпарат шығару үшін LED-экрандар орнату;
4. LED-экранға шығару арқылы атмосфералық ауа мониторингісінің жүйелерін онлайн режимде енгізу («Қазақмыс Смэлтинг» ЖШС (ЖМЗ);
5. Жезқазған қаласы бойынша ластаушы заттардың мониторингісіне арналған датчиктер орнату;
6. Атмосфералық ауаның жай-күйі туралы ақпарат шығару үшін LED-экрандар орнату (Жезқазған);
7. Жезқазған қаласы бойынша ШЖБШ жиынтық томын әзірлеу;
8. Орталық өтпе зауыт басқармасының жанында LED-экран орнату («АрселорМиттал Теміртау» АҚ);
9. Теміртау қаласы бойынша ластаушы заттардың мониторингісіне арналған датчиктер орнату;
10. Атмосфералық ауаның жай-күйін бақылау бекеттерін ұлғайту («Қазгидромет» РМК);
11. Санитарлық- қорғау аймағын, «АрселорМиттал Теміртау» АҚ аумағын көгалдандыру;
12. № 5 кокс батареясынан бөлінген газ өтетін түтін құбырын демонтаждау және монтаждау («АрселорМиттал Теміртау» АҚ).

Сондай-ақ жыл сайын 4 ісшара орындалады.

Жалпы, Жол картасының орындалуы департаменттің тұрақты бақылауында екенін атап өту қажет. Сондай-ақ тоқсан сайынғы негізде жұртшылықтың, мемлекеттік органдардың және экологиялық кеңестің қатысуымен есеп беру кездесулері өткізіледі. Ағымдағы жылдың қаңтар айында есеп беру кездесуі өткізілді, онда «Қазақмыс Энерджи», «Қазақмыс Смэлтинг» іс-шараларының орындалу барысы талқыланды. Келесі есептік кездесу сәуір айында өтеді, оған барлық ниет білдірушілерді белсенді қатысуға шақырамыз.

Бұдан бөлек «Жасыл Қазақстан» Ұлттық жоспары бар.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 12 қазандағы № 731 қаулысымен «Жасыл Қазақстан» Ұлттық жоспары бекітілді.

Осы жоспарда «Таза Қазақстан» бағыты көзделген, онда кәсіпорындардың атмосфераға ластаушы заттардың шығарындыларын азайту бойынша ісшаралар енгізілген. Ол бойынша Қарағанды, Теміртау, Жезқазған және Балқаш қалаларының 4 ірі кәсіпорны атмосфераға ластаушы заттардың шығарындыларын азайту қажет (Анықтама ретінде «АрселорМиттал Теміртау» АҚ СД (Теміртау қаласы), «Караганда Энергоцентр» ЖШС (Қарағанды қаласы), «Kazakhmys Smelting» ЖШС (Жезқазған қаласы (ЖМЗ), «Kazakhmys Smelting» ЖШС (Балқаш қаласы (БМЗ).

«АрселорМиттал Теміртау» АҚ ДК бойынша Ұлттық жоспарда 2025 жылға қарай шығарындыларды 149 мың тоннаға дейін төмендету көзделген, «Караганда Энергоцентр» ЖШС бойынша шығарындыларды 35 мың тоннаға дейін төмендету көзделген, «Kazakhmys Smelting» ЖШС (БМЗ) бойынша шығарындыларды 31 мың тоннаға дейін төмендету көзделген, «Kazakhmys Smelting» ЖШС (ЖМЗ) бойынша шығарындыларды 31 мың тоннаға дейін төмендету көзделген.

— Ал өткен жылы Мемлекеттік экологиялық бақылау бөлімінің қызметі қандай нәтижелер көрсетті?

— Облыстың ауа бассейнінің ластану деңгейі, негізінен, 17 ірі кәсіпорын бойынша анықталады.

Стационарлық көздерден шығарындылардың нақты көлемі 2021 жылы 583,0 мың тоннаны құрады, 2020 жылы шығарындылар көлемі 585,0 мың тоннаны құрады.

Сарқынды суларды жерүсті суқоймаларына ағызу 15 кәсіпорыннан 17 су жіберу бойынша жүзеге асырылады.

Алдын ала деректер бойынша, 2021 жылы сарқынды суларды ағызу 1,36 млрд. м³ құрады. (2020 ж. — 1,37 млрд. м³).

Ластаушы заттар төгіндісінің массасы да азайып, 431,7 мың тоннаны құрады (2020 ж. — 448,7 мың тонна). Ластаушы заттардың төгілу массасының азаюы өндірістік қажеттіліктерге су шығынының азаюымен, сондай-ақ карьерлік сулардың су ағыны көлемінің азаюымен байланысты.

2021 жылы 210 млн. тонна өнеркәсіптік қалдықтар пайда болды, оның ішінде: ТМТ — 195 млн. тонна, ТМТ-ға жатпайтын өнеркәсіптік қалдықтар — 14 млн. тонна.

Облыстың табиғат пайдаланушыларының ұсынған деректері бойынша, бүгінгі күні жинақтауыштарда жинақталған өнеркәсіптік қалдықтар көлемі 7 813 606,111 мың тоннаны құрайды, оның ішінде: ТМТ — 7 681 944,822 мың тонна, ТМТ-ға жатпайтын өнеркәсіптік қалдықтар — 131 661,289 мың тонна.

115 млн. тонна қалдық жинақтауыштарға орналастырылды, 105 млн. тонна пайдаланылды, кәдеге жаратылды, қайта өңделді, мамандандырылған ұйымдарға берілді, бұл — қалдықтар пайда болуының 50,14%-ын құрайды.

Коммуналдық қалдықтармен жұмыс істеу кезіндегі негізгі проблема — ауылдық аудандардағы заңсыз ҚТҚ полигондары. Қарағанды облысының аумағында барлығы 202 коммуналдық қалдықтарды орналастыру объектісі орналасқан, оның ішінде бүгінгі күні 52 ҚТҚ полигоны бойынша рұқсат беру құжаттамасы бар, 150-і заңдастырылмаған және құқық белгілейтін құжаттары жоқ.

— Өте жақсы! Жақында геопортал бойынша да мониторинг жасала бастады. Бұл тексеру жұмыстарын жүргізуге және үйінділерді жеңіл табуға көмектесті ме?

— Ғарыштық мониторинг қорытындысы бойынша, 2021 жылы Қарағанды облысының аумағында 1 360 қоқыс үйіндісі табылды, оның ішінде 1 340 қоқыс үйіндісі жойылды, 99 % (10 нүкте геопортал бойынша жоқ. Әлихан Бөкейхан және Қазыбек би 8 локация бойынша жеке аумақтар бар, Жезқазған қаласының 2 нүктесі жойылған жоқ).

2021 жылы 122 тексеру жүргізілді, оның ішінде 94-і — жоспардан тыс, 28-і — профилактикалық бақылау (2020 ж. — 105, оның ішінде 23-і — профилактикалық бақылау, 77-сі — жоспардан тыс, 5-еуі — бақылаудың өзге нысаны).

Тексеру барысында 266 бұзушылық анықталды (2020 ж. — 183), оларды жою үшін 266 ұйғарым берілді (2020 ж. — 183); оның ішінде орындалғаны — 196 (2020 ж. — 164), орындалғаны — 70 (2020 ж. — 19). Орындалу пайызы — 100% (2020 ж. — 89%).

Жалпы сомасы 494 млн. теңгеге 114 айыппұл салынды (2020 жылы — 18 млн. теңге сомаға 58 айыппұл), оның ішінде 454 млн. теңге сомаға 108 айыппұл ерікті түрде төленді, бұл өндіріп алу бойынша 96%-ды құрайды.

Жалпы сомасы 2,7 млрд. теңгеге залалды өтеу туралы 25 ұйғарым берілді, оның ішінде 1,4 млрд. теңге сомасына 21 залал ерікті түрде өндіріліп алынды, жалпы сомасы 1,3 млрд. теңгеге 4 залал мәжбүрлеп өндіріп алуға сотқа жіберілді.

Жалпы, өткен жылдарды ескере отырып, 2021 жылы мемлекет кірісіне 4,5 млрд. теңге өндірілді.

Қарағанды облысы бойынша экология департаменті 2021 жылы «ЖСЖК» АҚ қатысты экологиялық заңнама нормаларының сақталуына жоспардан тыс 7 тексеру жүргізді.

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының жаңа экологиялық кодексі заңды күшіне енген сәттен бастап Экология департаменті жоспардан тыс 6 тексеру жүргізді.

Тексеру қорытындысы бойынша сот тәртібімен жалпы сомасы 66 950 529 теңгеге айыппұл салынды.

— Тексерістер барысында нақты қандай заң бұзушылықтар орын алғанын атап өтсеңіз.

— «Қарағанды целлюлозақағаз комбинаты» ЖШС-на қатысты жергілікті жер бедеріне рұқсатсыз шығару бөлігінде жоспардан тыс тексеру барысында ремедиация жүргізілді.

Нәтижесінде бұзушылықтарды жою және қоршаған орта компоненттерінің жоғалған қасиеттерін қалпына келтіру жөніндегі іс-шаралар жоспары ұсынылды. Барлық ескертулер жойылды, яғни «ластаушы төлейді» қағидасы қолданылды.

«Қазақмыс корпорациясы» ЖШС Нұрқазған байыту фабрикасын жоспардан тыс тексеру кезінде шаң тазарту жабдықтарының жоқтығы анықталды. Аталған тексеру барысында ҚР ӘҚБтК-ның 332-бабы бойынша 510 475 теңге, 324-бабы бойынша 145 850 теңге айыппұл салынды, ҚР ӘҚБтК-ның 328-бабы бойынша 76 028 983 хаттама толтырылды.

Сондай-ақ профилактикалық бақылау жүргізу барысында «Қарцемент» АҚ және «Central Asia Cement» АҚ-на Экология департаменті ремедиация жүргізу және жоспар ұсыну туралы ұйғарымдар берді. Барлық техникалық іс-шаралар белгіленген мерзімдерге сәйкес өткізілді және орындалды.

Сондай-ақ профилактикалық бақылау барысында «АрселорМиттал Теміртау» АҚ-ның қызметін тоқтата тұруға талап қойылды.

Сондай-ақ жаңа экологиялық кодекске сәйкес шығарындылардың әрбір көзі ПГОУ (Шаң-газ тазарту қондырғысы) жабдықталуы тиіс. Экология департаменті бұл норманы практикада, оның ішінде профилактикалық бақылау және жоспардан тыс тексерулер жүргізу кезінде, сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау саласында лицензиялар беру бойынша қорытындылар жасау кезінде белсенді қолданады.

— Департаментке қарасты Зертханалық- талдамалық бақылау бөлімі ауа және су мәселелерін зерттейтінін білеміз. Өткен жылы бұл бөлім қандай жұмыстарды жүзеге асырды?

— 2021 жылы барлық салалар бойынша (су, ауа, топырақ) Зертханалық- талдамалық бақылау бөлімі келесідей жұмыстар атқарды:

МАЭК жоспары бойынша зертхана мамандарының профилактикалық бақылауға қатысуы — 28, яғни 28-інің 28-і (100%)

Зертхана мамандарының жоспардан тыс тексерулерге қатысуы — 63.

Зертханалық- талдамалық бақылау бөлімі барлығы 12 347 (2020 ж. — 11 471) сынама алды.

Анықтамалар саны — 32 355 (2020 ж. — 30 358).

Зертханалық- талдамалық бақылау бөлімі 2021 жылы өндірістік экологиялық бақылау бойынша 1 980 есеп қабылдады. Оның ішінде I санаттағы бірыңғай экологиялық портал арқылы 233 есеп, II санаттағы 495 есеп тапсырылды.

ЖЛ және ЭЖШ телефонограммалары бойынша:

1. Атмосфералық ауа бойынша:

2021 жылы Қарағанды қаласы бойынша «Қазгидромет» РМК қалқыма бөлшектер бойынша атмосфералық ауаның 322 жағдайын тіркеді (РМ 2,5 және РМ 10).

Себептері: хабарламалар жеке секторда орналасқан. Пешті жылыту.

2021 жылы Балқаш, Жезқазған, Теміртау қалаларында өте жоғары және жоғары ластану жағдайлары (ЖЛ — 10 ШЖК-дан астам және ЭЖЗ — 50 ШЖК-дан астам) тіркелген жоқ.

2. Су ресурстары бойынша:

«Қазгидромет» РМК-да барлығы 73 ЖЛ жағдайы және 4 ЭЖЛ жағдайы тіркелді. Оның ішінде: Қаракеңгір өзені бойынша 44 ЖЛ және 4 ЭЖЗ жағдайы (29 телефонограмма); Нұра өзені бойынша 20 ЖЛ (5 телефонограмма); Самарқанд суқоймасында 2 ЖЛ (2 телефонограмма); Соқыр өзені бойынша 4 ЖЛ (3 телефонограмма); Шерубай- Нұра өзені бойынша 4 ЖЛ (2 телефонограмма).

Мониторинг аясында халық демалатын орындарда Балқаш көлі бойынша, сондай-ақ Балқаш байыту фабрикасының қалдық қоймасы ауданында, Балқаш ЖЭО-ның ағызу ауданында және Техснаб кентінде сынамалар іріктеу жүргізілді. 11 жерден су сынамалары алынды.

Жалпы, Балқаш көлі суының сапасы Қарағанды облысы тарапынан Балқаш қаласы және жақын маңдағы демалыс аймақтары шегінде нормативтік құжаттардың барлық қабылданған талаптарына жауап береді.

Атқарылған жұмыстарды қорытындылай келе, Балқаш көлінде демалу қауіпсіз екенін айтқым келеді. Бірақ біздің жұмысымыз осымен аяқталмайды және кейінгі жылдары біз Балқаш көлінің жағдайына да мониторинг жүргізетін боламыз.

— Түсінікті. Ал департамент қоғаммен байланыс жасауда белсенді ме? Ақпарат пен хабар таратуда әлеуметтік желілерді пайдаланасыздар ма?

— Экологиялық талаптар мен нормалардың сақталуын насихаттау бойынша өткізілген кездесулер, БАҚ-тағы баяндамалар туралы ақпарат ҚР Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің 2021–2022 жылдарға арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі іс-шаралар жоспарына, бекітілген «Экологиялық реттеу және бақылау комитетінің медиа жоспарына» және «Департаменттің 2021 жылға арналған медиа жоспарына» сәйкес іс-шаралардың жоспарланған барлық тармақтары, сондай-ақ экологиялық насихаттауға ықпал ететін бірқатар іс-шаралар орындалды.

Экология департаменті «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасын жүзеге асыру мақсатында Facebook және Instagram әлеуметтік желілерінде белсенді парақшалар жүргізуде.

— Сұхбат бергеніңізге рақмет!

 Аружан АЛПЫСБАЙ,

«QH»