Қазақстандағы нейрохирургияның атасы – Теңдік Изақов

Мидың сырқаты мен жарақаты – адам өміріне қауіп төндіретін ең күрделі мәселелердің бірі. Осы бағытта елімізде алғашқылардың бірі болып терең зерттеу жүргізген, нейрохирургия курсын ұйымдастырған дәрігер – Теңдік Изақов. Қарқаралы топырағында дүниеге келген ақсақал бүгінде Астана қаласында тұрады. Жасы 90-нан асса да, сергектігін жоғалтпаған қария көпшілікті салауатты өмір салтын ұстануға шақырады.

Төңірегі толған таршылық, тағдырдың ащы сынына ерте жастан ұшыраған Теңдік Изақовтың балалық шағы ауыр күндермен өтті. Анасы өмірден өткен соң бес жастағы бала Қарқаралыдағы балалар үйінде тәрбиеленіп, тағдыр тауқыметіне ерте бетпе-бет келеді. Екінші дүниежүзілік соғыс басталғанда, бар-жоғы он жастағы Теңдік ересектермен қатар тылдағы ауыр жұмыстарға араласады. Соқа айдап, бидай орып, шөп шауып, мал бағып еңбекпен есейген ол — өз буынының шынайы қайсар өкілі.

– Біз ол кезде қатты тоңдық, аш-жалаңаш жүрдік. Мал бағу дегенің сырт көзге оңай көрінгенімен, шын мәнінде өте ауыр жұмыс. Соғыс басталған соң үйде төрт-ақ бала қалдық. Үлкендер соғысқа аттанып кеткен, ауылда бар-жоғы он екі шал мен біз секілді балалар ғана қалдық. Қой сауып, одан ірімшік – бринза жасадық. Бринзаның майын сығып, бәрін майданға жіберіп отырдық. Сол кезде бәріміздің ойымыз – әскердегілерге көмектесу, елге тірек болу еді. Балалық шақтың орнына бейнет пен жауапкершілік келді, – дейді тыл ардагері Теңдік Изақов.

Медицина жолын жүрек қалауымен таңдаған Теңдік Изақов – Қарағанды дәрігерлер институтының түлегі. Еңбек жолын ауылдық ауруханада бастап, көп ұзамай кәсіби шеберлігімен көзге түседі. Ақтоғайдағы қарапайым дәрігерден бастап, облыстық деңгейдегі ауруханаға шақырылып, Қарағанды қаласындағы білікті мамандар қатарынан орын алады. Мұнда ол Ленинградтан келген тәжірибелі дәрігерлермен иық тірестіре еңбек етіп, білімін жетілдіреді. Ал кейін Алматы мемлекеттік медицина институтында қызмет атқарып, отандық медицинаға сүбелі үлес қосады.

– Сол жылдары медициналық құрал-жабдықтың қатты тапшылығы болды. Аурухананың дәріханасында қажетті дәрі-дәрмек те, тіпті қарапайым таңғыш мата да жетіспейтін. Операция жасау үшін алдымен барлық құралды мұқият стерилизациялау керек, бірақ автоклав жоқ, қолдан келген амалмен жағдайды жасап жататынбыз. Медбикелердің өзі науқастарға көмектесу үшін барын салды. Кейде жарақат алған адамның иығы шығып кетсе, сол жерге таңғыш керек болады. Сондайда медбике өз майкасын шешіп беріп, дереу таңып, жұмысын жалғастыра беретін. Ол кезде бұл қалыпты жағдай еді. Нағыз жоқшылық, кедейліктің кезі болатын. Бірақ сол жоқшылыққа қарамастан, адамдардың жанашырлығы мен адалдығы бәрінен жоғары тұрды, – деп атап өтті еңбек ардагері.

1969 жылы дәрігерлік білімімен ғана емес, батыл шешімдерімен де танылған Теңдік Изақов жайлы арнайы фильм түсірілді. Бұл кезеңде ол бет жүйке ауруларын емдеуде жаңашыл әдіс – гидротермодеструкцияны алғаш қолданған маман ретінде елге танылды. Бұл тәсілде науқастың бет жүйкесіне қайнаған су жіберу арқылы ауырсыну тоқтатылады. Қауіпі жоғары, бірақ нәтижесі дәлелденген бұл әдіс сол уақытта үлкен жаңалық саналды. Тәжірибесі мен тәуекелін ұштастыра білген дәрігердің бұл қадамы отандық медицинада жаңаша бетбұрысқа жол ашты.

– Күрделі оталар көбіне ми ауруларына байланысты жасалатын. Солардың бірі – эхинококк дерті. Бұл – паразиттің мидың ішінде орналасып, адам өміріне үлкен қауіп төндіретін түрі. Ота кезінде сол паразитті ақырын суырып аламыз, ішінен аппақ болып шығады. Бірақ мұндай кезде ми жұқарып, өте нәзік күйге түседі – үлкен мұқияттылық қажет. Кейде шешім қабылдайтын адамдар арасында мәселенің маңызын түсінбей, бар болғаны «алып кел, апарып кел» дегенге ғана араласатындар да кездесті. Медициналық жағынан терең ойланбай, тек үстірт қарау – өкінішке қарай, сондай жағдайлар да болды, – дейді Теңдік Изақов.

Таңды жаттығумен бастау – Теңдік Изақовтың өмірлік дағдысына айналған. 93 жастан асса да, қарияның бойынан сергектік пен жігер байқалады. Оның күнделікті дене қозғалысы жай ғана жаттығу емес, бұл – тәртіпке негізделген өмір салтының, рухани тепе-теңдік пен ішкі тәрбие мәдениетінің көрінісі. Профессор үшін денсаулыққа сергек қарау – ұзақ ғұмыр мен адами ұстанымның айғағы.

– Жаттығуды төсектен тұрмай жатып жасауға болады. Өйткені қозғалыс – өмірдің өзегі. Адам ағзасында 19 ірі буын бар, және сол буындардың біреуі ғана ауырса, бүкіл дене соның зардабын тартады. Сондықтан денені, әсіресе аяқ-қолды үнемі қимылдатып отыру керек. Кейде отырып жаттығу жасаған дұрыс, енді бірде тұрып, денені тік ұстап қозғалған жөн. Бұл текшелердің жұмысын сақтап, буындардың босаңсуына жол бермейді. Мұны қарапайым мысалмен түсіндіруге болады: көлік те ұзақ уақыт қозғалмай тұрса, ақау бере бастайды – тежеу жүйесі істен шығып, басқа да бөлшектері бұзылады. Адам денесі де дәл солай – үнемі қозғалыста болуы керек. Қозғалыс – денсаулықтың кілті, – деді тыл ардагері.

Күн сайын бірнеше шақырым жаяу жүру – Теңдік Изақов үшін денсаулық кепілі ғана емес, ақыл-ойдың серігі. Бұл қарапайым жаттығу аяққа ғана емес, мидың да жұмысын жақсартып, есте сақтау қабілетін арттырады дейді өзі. Сол себептен болар, жасы ұлғайса да зердесі зерек, ойы сергек. Бүгінде де профессор өз тәжірибесін бөлісіп, науқастарға кеңес беріп, күрделі диагноздар қоюда әріптестеріне қолдау көрсетіп келеді.

Қанағат ЖИЕНҚҰЛОВА,

«QH»